Pigułka wiedzy o tachografach

Tachograf –urządzenie, które zapewne nie skrywa żadnych tajemnic dla kierowców ciężarówek i innych osób zawodowo związanych z branżą transportową. Nie każda osoba zawodowo aktywna w logistyce musi jednak dokładnie wiedzieć, jak działa tachograf, który od kilkudziesięciu lat jest obowiązkowym wyposażeniem ciężarówek poruszających się po europejskich trasach. Opiszmy pokrótce, czym właściwie jest tachograf i do czego służy.

Co to jest tachograf?

Tachografy to mechaniczne, analogowe lub cyfrowe urządzenia przeznaczone do monitorowania czasu jazdy, prędkości i dystansu pokonanego przez ciężarówkę. Historia tego urządzenia, którego nazwa pochodzi od greckich słów tachos (prędkość) i graphos (pisać), sięga pierwszej połowy XIX wieku. Od czasu ich wynalezienia tachografy znacznie ewoluowały, aby sprostać rosnącym wymaganiom w zakresie przeciwdziałania fałszerstwom i zmieniającym się przepisom prawnym.

Kto wynalazł tachograf?

Wynalazcą tachografu jest Max Maria von Weber, niemiecki urzędnik państwowy i inżynier żyjący w XIX wieku. Opracował on pierwszy tachograf na użytek kolei. Około 1844 roku urządzenia te zaczęły stawać się popularne, ponieważ spółki kolejowe wykorzystywały je do badania przyczyn opóźnień pociągów. Tachografy są nadal używane w transporcie szynowym.

Po wynalezieniu samochodu, gdy nowe pojazdy zaczęły być wykorzystywane do komercyjnego transportu osób i towarów, tachografy zostały również przystosowane do użytku w ciężarówkach. W Europie stało się to w latach dwudziestych XX wieku. Początkowo były to proste urządzenia mechaniczne, które mierzyły jedynie podstawowe informacje o ruchu pojazdu. Z biegiem lat zostały one zastąpione przez tachografy analogowe, które mierzyły więcej danych i były stale odernizowane, ale nadal były podatne na fałszowanie. Dopiero od lat 80. można było mówić o przełomie, kiedy to pojawiły się pierwsze tachografy cyfrowe. Nie tylko precyzyjniej śledziły one dane, ale też były coraz bardziej odporne na ingerencję osób niepowołanych. Do 2006 roku dominowały jednak urządzenia analogowe, choć o ustandaryzowanych wymiarach i głowicy pasującej do gniazda DIN na desce rozdzielczej pojazdu, co ułatwiało ich późniejszą wymianę na modele cyfrowe.

Z czego składa się tachograf i jak działa?

Jak już wspomniano, możemy wyróżnić tachografy mechaniczne (najstarsze i najprostsze konstrukcje), analogowe i cyfrowe. Najważniejsza różnica w ich konstrukcji dotyczy sposobu rejestrowania zebranych danych o pracy ciężarówki. Upraszczając: w modelach analogowych dane rejestrowane są na specjalnej tarczy wykonanej z woskowanego papieru. Modele cyfrowe zamiast tych elementów posiadają wyświetlacz oraz kartę chipową, na której gromadzone są informacje.

Próbując przedstawić najbardziej uogólniony opis budowy obecnie powszechnego tachografu cyfrowego, możemy wskazać na następujące elementy:

Karta kierowcy: osobista karta inteligentna wydawana kierowcom, która przechowuje dane dotyczące aktywności użytkownika (czas jazdy, przerwy, okresy odpoczynku itp.). Przejmując kontrolę nad pojazdem użytkowym, każdy kierowca jest zobowiązany do podłączenia swojej karty do tachografu.
Przyrząd rejestrujący to główna część systemu tachografu zainstalowana w kabinie pojazdu. Zawiera wyświetlacz pokazujący aktualny tryb pracy kierowcy, drukarkę do tworzenia fizycznych raportów i gniazda do instalacji kart chipowych.
Czujnik prędkości podłączony do skrzyni biegów pojazdu. Wysyła on sygnały do jednostki pojazdu dotyczące prędkości pojazdu i przebytej odległości.
Wyświetlacz pokazujący bieżące informacje o czasie jazdy i odpoczynku oraz interfejs użytkownika umożliwiający kierowcy wprowadzanie lub zmianę informacji, takich jak status aktywności kierowcy.
Interfejs zdalnej komunikacji (opcjonalny), w który wyposażone są niektóre nowoczesne tachografy. Umożliwia on zdalną komunikację i pobieranie danych, dzięki czemu firmy transportowe mają zdalny dostęp do danych z tachografów.

Każdy tachograf jest skalibrowany i zaplombowany w celu ochrony przed nieuprawnioną ingerencją osób trzecich, która może skutkować fałszowaniem danych. Służby mogą wykryć takie nielegalne zmiany podczas kontroli pojazdu. Urządzenia te mogą być również wyposażone w funkcję rejestrowania danych w sytuacjach awaryjnych lub wypadkach. Informacje te mogą być później wykorzystane do analizy podczas dochodzenia. Tachografy są zsynchronizowane z uniwersalnym czasem koordynowanym (UTC), zapewniając spójność zapisów czasu w różnych regionach.

Regulacje prawne dotyczące tachografów

Przewoźnicy z krajów należących do Wspólnoty Europejskiej (poprzedniczki dzisiejszej Unii Europejskiej) musieli obowiązkowo korzystać z tachografów od 1986 roku, zgodnie z przepisami wydanego rok wcześniej rozporządzenia. W tym samym (tj. 1985 roku) weszła w życie Konwencja AETR (dotycząca transportu drogowego poza obszarami WE i EOG), która –wraz ze wspomnianym wyżej rozporządzeniem –wprowadziła obowiązek rejestracji danych w transporcie drogowym pojazdami ciężarowymi lub zespołami pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 t.

Obowiązujące od 2007 r. rozporządzenie nr 561/2006 ustanowiło wspólne zasady dotyczące czasu prowadzenia pojazdu, przerw i czasu odpoczynku dla zawodowych kierowców pojazdów użytkowych w UE. Z kolei rozporządzenie nr 165/2014 uchyliło dokument z 1985 r. i zmieniło rozporządzenie z 2006 r. –zgodnie z nowymi przepisami wprowadzono obowiązek stosowania tzw. inteligentnych tachografów. Od sierpnia 2023 r. wszystkie nowo rejestrowane ciężarówki muszą być wyposażone w inteligentny tachograf drugiej generacji. Przewoźnicy mieli czas do końca ubiegłego roku, aby wyposażyć swoje ciężarówki i autobusy, zarejestrowane po 21 sierpnia, w takie urządzenie. Komisja Europejska, po wzięciu pod uwagę zaleceń IRU (Międzynarodowej Unii Transportu Drogowego), dała jednak państwom członkowskim możliwość przedłużenia okresu karencji do 18 sierpnia 2025 r. (do tego dnia inteligentne tachografy drugiej generacji muszą zostać umieszczone w niewyposażonych w nie pojazdach użytkowych, wykorzystywanych na trasach międzynarodowych;wcześniej, bo do końca 2024 r. muszą zostać wymienione najstarsze urządzenia zainstalowane przed 2019 r.). Jak informowały media logistyczne w październiku ubiegłego roku, powodem tej decyzji był wciąż widoczny niedobór nowych urządzeń na rynku.

Po Brexicie Wielka Brytania nadal będzie stosować przepisy UE, ale z możliwymi lokalnymi modyfikacjami.

Co to jest tachograf SMT2?

Wspomniany powyżej tachograf (SMT2) to inteligentny tachograf drugiej generacji, który dzięki zaawansowanej telematyce umożliwia lepsze wykorzystanie gromadzonych danych. Przekłada się to na efektywniejsze zarządzanie flotą oraz monitorowanie czasu pracy i odpoczynku kierowców. Model SMT2 posiada szereg dodatkowych, zaawansowanych funkcji:

System komunikacji krótkiego zasięgu (DSRC): umożliwia zdalny odczyt danych przez organy kontrolne bez konieczności zatrzymywania pojazdu.
Automatyczna rejestracja przekraczania granic.
Okres przechowywania danych dotyczących czasu pracy kierowcy został wydłużony do ostatnich 56 dni.
Rejestracja miejsca rozpoczęcia i zakończenia pracy.
Zwiększona odporność na nieautoryzowane manipulacje.

Podsumowanie

Tachograf jest kluczowym elementem zapewniającym bezpieczeństwo i wydajność transportu drogowego, ponieważ urządzenia te zapewniają pracę kierowców zgodnie z przepisami UE, ale także pomagają firmom transportowym w optymalizacji ich pracy.